Plas BrondanwYmddiriedolaeth
Susan Williams-Ellis
Susan Williams-Ellis
post@susanwilliamsellis.org
01766 770590
post@susanwilliamsellis.org
01766 770590
Gellir rhannu portffolio dylunio a chelf Susan Williams-Ellis yn fras i bedwar cyfnod cronolegol, gyda pob cyfnod yn cynnwys ystod eang o ddeunydd archifol:
Mae’r archif hefyd yn cynnwys nifer helaeth o eitemau o gasgliad personol Susan, gan gynnwys printiau a chardiau post a gasglwyd gan Susan ar hyd ei hoes, yn ogystal â deunydd byrhoedlog, megis toriadau papur newydd, yn ymwneud â hi.
Cooper-Willis oedd ei henw priodasol, ond daliodd i ddefnyddio Williams-Ellis ar gyfer ei gwaith trwy gydol ei hoes
Darganfuwyd y toriad hwn, dan y pennawd Durrants Press Cuttings o ‘My Home’ (Tach. 1965) y tu mewn i lyfr o lyfrgell Plas Brondanw, Tales from the Galaxies, gan Amabel Williams-Ellis (1973).
‘Ces i swydd yn y Weinyddiaeth Awyr yn Whitehall … wnaethon nhw ddim trafferthu darganfod dim byd amdanaf i! Yr oll oedd yn rhaid i mi ei wneud oedd anfon cerdyn atynt yn dweud bod fy nau riant wedi eu geni ym Mhrydain! Roedd fy ewythr, John Strachey, a oedd yn gynrychiolydd y Weinyddiaeth Awyr i’r cyhoedd, wedi dychryn a gofynnodd i fy mam a oeddwn yn sylweddoli pa mor farwol oedd y gyfrinach? Wrth gwrs mi’r oeddwn i, roedd yn rhaid i mi dynnu mapiau a diagramau o sut roedd y cyfan yn gweithio ac yn y diwedd i wneud yr holl ddarluniau ar gyfer fy nau Wing Commander (a oedd yn ffisegwyr mewn gwirionedd) ar “Sut mae G yn Gweithio”. Yna roedd yn rhaid mynd â'r esboniad cyfan i lawr i'r seleri a gwneud 20 copi ar un o'r peiriannau copïo du gludiog hynny yr oedd yn rhaid troi’r handlen arnyn nhw. Roedden nhw i gyd wedi’u nodi fel “Top Secret for Air Marshals and the Prime Minister” ac ati a doedd neb yn edrych i weld a oeddwn i wedi gwneud copi sbâr neu wedi taflu rhai wedi’u difetha yn y bin. Alla i ddim dychmygu sut y wnaethom ni ennill y rhyfel!’
Roedd Susan yn casglu gwybodaeth ac ysbrydoliaeth yn ddiddiwedd o'r byd o'i chwmpas, ac yn enwedig o amgueddfeydd ac orielau. Darlun cyfrwng cymysg yw hwn o un o’r eitemau niferus yn Amgueddfa’r V&A a edmygir gan Susan. Mae ganddo adleisiau o nifer o'i dyluniadau - Serif, yn y dolenni, Volterra, mewn cymesuredd, a Meridian, yn yr ymyl uchel wrth waelod y llestr. Gallai hyn i gyd fod yn gyd-ddigwyddiad, wrth gwrs. Cyfeirnod 130015.1.
Roedd y pysgodyn gwyrdd hwn a’r olwg robotig yn un o gyfres o luniau a grëwyd gan Susan Williams-Ellis yn y 1960au cynnar. Mae hwn (sy’n fanylyn o ddarn mwy) mewn olew ar gynfas hefyd yn ymddangos yn yr archif fel llun lliw ar bapur gwrthsaim, ac fel rhwbiad – a allai gwaith celf Susan fod wedi’i ysbrydoli gan ddyluniad mowldiedig ar blât neu banel? Cyfeirnod 120025.1.1.
Mae’r darluniau cyfrwng cymysg hyn yn ymwneud yn uniongyrchol â’r patrymau ar gyfres ‘Gold Six’ Crochendy Portmeirion, a ddyluniwyd gan Susan Williams-Ellis. Cynhyrchwyd y set coffi ‘Gold Six’ gyda'r pot coffi siâp silindr eiconig, fel arfer ar siâp Serif. Cyfeirnod 160005.
Ysbrydolwyd Susan gan gynlluniau theatr. Roedd hi’n ugain oed pan gynlluniodd y rhaglen ar gyfer ‘End of Term Stunt’ Ysgol Gelf Chelsea, ac fe ysgrifennodd beth o’r cynnwys yn ogystal a chwarae rôl bychan. Un arall oedd yn y cast oedd Derek Boegaerde – a newidiodd ei enw i Dirk Bogarde. Roedd ffrind Susan, Sarah Nechamkin hefyd yn serennu. Cyfeirnod 120033
Brasluniau, darluniau, paentiadau (dyfrlliw a gouache yn bennaf), cardiau, nodiadau, gwaith dylunio ar gyfer y llyfr ‘In and Out of Doors’, ac ar gyfer rhaglen(ni) theatr i Dartington.
Roedd ‘In and Out of Doors’ yn ymdrech gan y teulu Williams-Ellis ar y cyd, ond Susan oedd yn gyrru’r prosiect. Fe’i ysbrydolwyd gan y ‘Week-End Book’ oedd yn llawn awgrymiadau am weithgareddau ystyrlon. Cyfeirnod 110006.
Mae nifer fawr o gardiau post o'r 1930au yn bodoli yn yr archif. Ffotograffau a dynnwyd gan Susan Williams-Ellis ydyn nhw, a ddatblygwyd ar ffurf cerdyn post. Mae'n bosibl bod y fâs o flodau a oedd yn destun paentiad gan Susan wedi'i wneud pan oedd hi'n ferch ysgol yn Dartington, neu'n ddiweddarach, yn fyfyriwr yn Ysgol Gelf Chelsea. Cyfeiriadau 170044.2.6 a 120005.53
Paentiadau (dyfrlliw, gouache, acrylig, olew), brasluniau a darluniau (llawer ohonynt gyda nodiadau, a wnaed yn ystod ei theithiau, ymweliadau ag amgueddfeydd, ac ati); cardiau, llyfrau nodiadau, darluniau ar gyfer llyfrau a pheth deunydd ysgrifenedig; dyluniadau ffabrig a thecstilau; murluniau (tystiolaeth ffotograffig); dyluniadau ar gyfer cofroddion Pentref Portmeirion.
Gweithiodd Susan Williams-Ellis fel dylunydd a darlunydd ymhell cyn iddi sefydlu Crochendy Portmeirion. Mae'r darlun hwn, Llosgi'r Rhedyn, yn darlunio'r Wyddfa. Roedd yn ddarlun ar glawr ‘Portraits of Mountains’, un o gyfres o lyfrau a gyhoeddwyd gan Dennis Dobson. Hi hefyd oedd yn gyfrifol am glawr blaen ‘Portraits of Islands’. Cyfeirnod 120035.
Manylion o ddyluniad ar gyfer poster ymgyrch yr Ail Ryfel Byd, gyda'r nod o godi ymwybyddiaeth o beryglon hel clecs. Disgrifia Susan ei swydd gyda’r Weinyddiaeth Awyr yn ei nodiadau hunangofiannol, ond nid yw’n cyfeirio at waith celf o’r fath, ac mae’n ansicr a gafodd ei gomisiynu gan y Swyddfa Ryfel neu ei wneud fel rhan o brosiect ysgol – cafodd ei drafftio i mewn i ddysgu yn Dartington gan fod y cyn athro yn Almaeneg a bu'n rhaid iddo adael. Cyfeirnod 120031.8.
Octopws, un o nifer o luniadau pen ac inc gan Susan Williams-Ellis ar gyfer llyfr ei mam, Amabel Williams-Ellis ‘The Unknown Ocean’. Aeth Susan ymlaen i ddefnyddio llawer o’r darluniau hyn i addurno crochenwaith a gomisiynwyd yn gyntaf gan Gray’s, ac yna fel Crochendy Portmeirion. Cyfeirnod 110002.
Pamffled, a ddyluniwyd gan Susan Williams-Ellis, diwedd y 1940au, yn ymgyrchu am ddyluniad gwell o wrthrychau a weithgynhyrchwyd. ‘Mae gan artistiaid creadigol dawnus lawer rhy ychydig i’w ddweud ar ffurf pethau bob dydd, ac eto nhw ddylai gael eu cyflogi i ddylunio’r pethau cartref hyfryd y gall masgynhyrchu wedyn ddod â nhw o fewn cyrraedd pawb’. Profodd ei phwynt. Cyfeirnod 120007.
Jwg morforwyn bychan
Crochendy Gray’s, c.1958
Lluniau (pastel olew yn bennaf) o bysgod trofannol; brasluniau dyfrlliw a darluniau o rosod (testun sy'n codi dro ar ôl tro yn ei gwaith celf cyn Portmeirion); llawer o ffotograffau, llungopïau o waith celf pysgod a rhosod, yn aml gyda nodiadau; dyluniadau ar gyfer crochenwaith, gemwaith a thecstilau (llawer wedi goroesi fel llungopïau yn unig); lluniadau a phaentiadau o anifeiliaid anwes (rhai cŵn a llawer o gathod).
Yng nghanol y 1990au hwyr, symudodd Susan a’i gŵr Euan i Tyn yr Ardd, tu ôl i Gastell Deudraeth ger Portmeirion. Yn ei henaint cafodd ysbrydoliaeth artistig gan gŵn a chathod. Ar adeg ei marwolaeth, roedd ei stiwdio wedi'i orchuddio â darluniau - pastel yn bennaf, o anifeiliaid anwes, llawer o'i rhai hi (fel y ddau yn y llun yma) - wedi'u diogelu ar fyrddau gyda chlipiau. Cyfeirnod 120076.
Mae'n bosibl bod hoffter Susan o gathod fel ffynhonnell ysbrydoliaeth artistig wedi'i sbarduno gan y cof am y cathod llestri calch ar y mantel yng Ngwesty Portmeirion, a gafodd eu llosgi gan dân ar ben-blwydd Susan yn 63 oed, ym 1981. Comisiynodd hi gopïau i'w gwneud, a hyd yn oed creu nifer o fersiynau crochenwaith. Mae'r llythyr hwn at ei chwaer Char yn darlunio un o'r rhai gwreiddiol Americanaidd, y seiliwyd darn prawf Crochenwaith Portmeirion arno. Cyfeirnod 167501.
Cynllun mawr olaf Susan ar gyfer Crochendy Portmeirion oedd’ Caribbean Platter’, a lansiwyd ar ddiwedd y 1990au. Er mai dim ond chwe dyluniad a gynhyrchwyd ar yr ystod hon o blatiau addurniadol, peintiodd Susan ddeuddeg â llaw gyda delweddau o bysgod yr oedd wedi'u braslunio wrth snorcelu mewn dyfroedd trofannol. Nid yw'r un hwn, gyda pysgod clown, erioed wedi cyrraedd cynhyrchiant. Cyfeirnod 691267.14.
